Cele więzienne w obozie Pomiechówku (6)

W budynku koszar obozu niemieckiego w Pomiechówku funkcjonowało 16 zamykanych cel o powierzchni 10x8 m każda. W każdej z nich Niemcy przetrzymywali po 60 i więcej osób. Panował ścisk, ciemności i zaduch, a za posłanie służyła garść słomy. 

Przez środek kazamatów biegła cela 0, zwaną też celą śmierci - tu więźniowie czekali na egzekucję, wywiezienie do obozów koncentracyjnych lub na decyzję, co do ich dalszego losu. 

Na ścianach cel zachowały się napisy wyryte przez więźniów.

Prison cells

In the barracks building of the Pomiechówek camp there were 16 locked cells with an area of ​​10x8 m each. The Germans held 60 or more people in each of them. It was crowded, dark and stuffy, and a handful of straw served as a bed. Cell 0, also known as the death cell, ran through the middle of the casemates - here prisoners waited for execution, deportation to concentration camps or for a decision regarding their fate. Inscriptions carved by prisoners have been preserved on the walls of the cells.

Gefängniszellen

Im Kasernengebäude des Lagers in Pomiechówek befanden sich 16 verschlossene Zellen mit einer Fläche von jeweils 10 x 8 m. In jedem von ihnen hielten die Deutschen 60 oder mehr Menschen fest. Es war voll, dunkel und stickig und eine Handvoll Stroh diente als Bett. Durch die Mitte der Kasematten verlief die Zelle 0, auch Todeszelle genannt – hier warteten die Häftlinge auf ihre Hinrichtung, die Deportation in Konzentrationslager oder eine Entscheidung über ihr weiteres Schicksal. An den Wänden der Zellen sind von Häftlingen geschnitzte Inschriften erhalten geblieben.

Dziedziniec przed koszarami fortu III w Pomiechówku (5)

Na dziedziniec przed koszarami fortu III w Pomiechówku Niemcy wypędzali więźniów na posiłki, które wydawane były z budynku kaponiery. Rano i wieczorem za posiłek wystarczał kawałek chleb z kawą zbożową, na obiad podawano zupę z nadgniłych już warzyw. Racje były minimalne, a na ich zjedzenie więźniowie mieli 2-3 minuty.

Courtyard in front of the barracks. The Germans drove prisoners out to the courtyard in front of the barracks of Fort III in Pomiechówek for meals, which were served from the caponier building. In the morning and evening, a piece of bread with cereal coffee was enough for a meal, and for dinner, soup from already rotten vegetables was served. The rations were minimal, and the prisoners had 2-3 minutes to eat them.

Der Hof vor der Kaserne. Die Deutschen trieben die Gefangenen zum Essen in den Hof vor der Kaserne des Forts III in Pomiechówek, das im Kaponniere-Gebäude serviert wurde. Morgens und abends reichte ein Stück Brot mit Kaffee zum Essen, zum Abendessen gab es Suppe aus verfaultem Gemüse. Die Rationen waren minimal und die Gefangenen hatten zwei bis drei Minuten Zeit, sie zu essen.

Brama wejściowa do fortu w Pomiechówku (4)

Po prawej znajduje się budynek kaponiery szyjowej. W okresie okupacji służył jako administracja i kuchnia więzienna. Zainstalowano na nim także wieżyczkę strażniczą, aby zapewnić lepszy dozór nad więźniami. 

Przebudowano również samą bramę oraz wzmocniono ceglany mur Carnota.

Eingangstor zur Festung. Rechts befindet sich das Gebäude der Halskaponniere. Während der Besatzungszeit diente es als Verwaltungs- und Gefängnisküche. Um eine bessere Überwachung der Häftlinge zu gewährleisten, wurde dort auch ein Wachturm installiert. Auch das Tor selbst wurde umgebaut und die Carnot-Ziegelmauer verstärkt.

Entrance gate to the fort. On the right is the building of the neck caponier. During the occupation it served as the administration and prison kitchen. A watchtower was also installed on it to ensure better supervision of the prisoners. The gate itself was also rebuilt and the brick Carnot wall was reinforced.

Wejście na teren fortu III w Pomiechówku (3)

 

 Po lewej stronie przed wejściem na teren fortu III w Pomiechówku znajduje się pomnik upamiętniający ofiary niemieckiego obozu, tu zlokalizowanego.

Obok znajduje się tablica informacyjna z planem sytuacyjnym dotycząca fortu III Pomiechówek.

Tory kolejowe prowadzące na teren fortu III w Pomiechówku.

 

Wartownia w forcie III w Pomiechówku (2)

Budynek dawnej wartowni w forcie III w Pomiechówku.

Ściana budynku dawnej wartowni została ozdobiona muralem patriotycznym autorstwa prof. Rafała Wł. Roskowińskiego, który upamiętnia historię fortu w latach 1939 - 45.

Fort III w Pomiechówku (I)

Fort III w Pomiechówku powstał w latach 1883 - 1887 w ramach budowy pierwszego pierścienia fortów wokół carskiej Twierdzy Modlin z rozkazu cara Aleksandra III. W czasie I wojny światowej znajdował się na głównej linii niemieckiego natarcia. Fort został zdobyty przez Niemców 19 sierpnia 1915 r. W okresie międzywojennym fort był częścią Pomocnicznego Składu Uzbrojenia nr 1, kompleksu magazynowego, w którym przechowywano amunicję strzelecką i artyleryjską dla Wojska Polskiego. 

We wrześniu 1939 roku był najdłużej bronionym punktem obrony Twierdzy Modlin. Walczyli tu żołnierze 36. Pułku Piechoty Legii Akademickiej. Został poddany Niemcom 28 września na rozkaz dowództwa obrony twierdzy. Okupacja niemiecka to najtragiczniejszy okres w dziejach Fortu III. Najpierw był obozem przesiedleńczym dla ludności polskiej i żydowskiej wysiedlonej z terenów Mazowsza Północnego. Od marca do czerwca 1941 r. Niemcy przetrzymywali w forcie około 2500 mieszkańców Sochocina, Płońska oraz innych pobliskich miejscowości, a także duchowieństwo z kościoła mariawickiego z Felicjanowa. Na przełomie lipca i sierpnia 1941 r. przez 6 tygodni w forcie zostało osadzonych blisko 3000 Żydów z północnego Mazowsza, z których część Niemcy wymordowali. Ocalałych Żydów wysiedlono do Generalnego Gubernatorstwa, głównie do getta warszawskiego. Wspomnienia osób, które przebywały w tym czasie w Pomiechówku są przechowywane w Żydowskim Instytucie Historycznym w tzw. Archiwum Ringelbluma.

Od 1941 r. Fort III pełnił rolę ciężkiego więzienia policyjnego niemieckiej tajnej policji państwowej w Ciechanowie/Płocku. Zajmował 10 podziemnych cel na terenie ogrodzonym drutem kolczastym. Osadzano w nim więźniów politycznych i kryminalnych. Więźniowie masowo umierali na skutek głodu, tortur, bicia, chorób (zwłaszcza tyfusu). Wywożono ich do obozów koncentracyjnych i innych więzień. W trakcie funkcjonowania więzienia policyjnego wykonywano również zbiorowe egzekucje m.in. na żołnierzach polskiego podziemia, samorządowcach, duchowieństwie, nauczycielach i komunistach. Przez Fort przeszło około 50 tysięcy ludzi, z czego śmierć mogło ponieść nawet 12 tysięcy.

Niemcy zlikwidowali więzienie w forcie 30 lipca 1944 r. mordując większość przetrzymywanych więźniów. W okresie PRL fort wykorzystywany był ponownie jako składnica amunicji. W 2019 r. został udostępniony zwiedzającym i odzyskuje należne mu miejsce w pamięci narodowej jako miejsce męczeństwa i śmierci kilkudziesięciu tysięcy obywateli polskich.

Fort III in Pomiechówek was built in the years 1883-1887 as part of the construction of the first ring of forts around the tsarist Modlin Fortress by order of Tsar Alexander III. During World War I, it was on the main line of German attack. The fort was captured by the Germans on August 19, 1915. In the interwar period, the fort was part of the Auxiliary Armament Depot No. 1, a warehouse complex where firearms and artillery ammunition for the Polish Army was stored. In September 1939, it was the longest defended defense point of the Modlin Fortress. Soldiers of the 36th Infantry Regiment of the Academic Legion fought here. It was surrendered to the Germans on September 28 by order of the fortress defense command. The German occupation was the most tragic period in the history of Fort III. At first, it was a resettlement camp for Polish and Jewish people displaced from the areas of Northern Mazovia. From March to June 1941, the Germans held about 2,500 residents of Sochocin, Płońsk and other nearby towns, as well as the clergy of the Mariavite church in Felicjanów, in the fort. At the turn of July and August 1941, nearly 3,000 Jews from northern Mazovia were imprisoned in the fort for 6 weeks, some of whom the Germans murdered. The surviving Jews were deported to the General Government, mainly to the Warsaw ghetto. The memoirs of people who were in Pomiechówek at that time are kept at the Jewish Historical Institute in the so-called Ringelblum Archive. From 1941, Fort III served as a heavy police prison for the German secret state police in Ciechanów/Płock. It occupied 10 underground cells in an area fenced with barbed wire. Political and criminal prisoners were imprisoned there. Prisoners died en masse from hunger, torture, beatings, and disease (especially typhus). They were transported to concentration camps and other prisons. During the operation of the police prison, mass executions were also carried out, including on soldiers of the Polish underground, local government officials, clergy, teachers, and communists. Around 50,000 people passed through the Fort, of whom as many as 12,000 may have died. The Germans liquidated the prison in the fort on July 30, 1944, murdering most of the prisoners held there. During the Polish People's Republic, the fort was once again used as an ammunition depot. In 2019, it was opened to visitors and is regaining its rightful place in national memory as a place of martyrdom and death of tens of thousands of Polish citizens.

Das Fort III in Pomiechówek wurde in den Jahren 1883 – 1887 im Rahmen des Baus des ersten Festungsrings um die zaristische Modlin-Festung im Auftrag von Zar Alexander III. errichtet. Im Ersten Weltkrieg befand es sich auf der Hauptlinie der deutschen Offensive. Die Festung wurde am 19. August 1915 von den Deutschen eingenommen. In der Zwischenkriegszeit war die Festung Teil des Hilfswaffendepots Nr. 1, einem Lagerkomplex, in dem Kleinwaffen und Artilleriemunition für die polnische Armee gelagert wurden. Im September 1939 war es der am längsten verteidigte Verteidigungspunkt der Festung Modlin. Hier kämpften Soldaten des 36. Infanterieregiments der Akademischen Legion. Auf Befehl des Festungsverteidigungskommandos ergab es sich am 28. September den Deutschen. Die deutsche Besetzung war die tragischste Zeit in der Geschichte von Fort III. Erstens war es ein Umsiedlungslager für polnische und jüdische Menschen, die aus den Gebieten Nordmasowiens vertrieben wurden. Von März bis Juni 1941 hielten die Deutschen etwa 2.500 Einwohner von Sochocin, Płońsk und anderen umliegenden Städten sowie Geistliche der Mariavitenkirche in Felicjanów in der Festung fest. An der Wende vom Juli zum August 1941 waren in der Festung sechs Wochen lang fast 3.000 Juden aus Nordmasowien inhaftiert, von denen einige von den Deutschen ermordet wurden. Die überlebenden Juden wurden in das Generalgouvernement, hauptsächlich in das Warschauer Ghetto, deportiert. Die Erinnerungen der Menschen, die sich zu dieser Zeit in Pomiechówek aufhielten, werden im Jüdischen Historischen Institut im sogenannten Jüdischen Historischen Institut aufbewahrt Ringelblum-Archiv. Ab 1941 diente das Fort III als schweres Polizeigefängnis der deutschen Geheimen Staatspolizei in Ciechanów/Płock. Er besetzte zehn unterirdische Zellen in einem mit Stacheldraht umzäunten Bereich. Dort waren politische und kriminelle Gefangene inhaftiert. Massenhaft starben Gefangene an den Folgen von Hunger, Folter, Schlägen und Krankheiten (insbesondere Typhus). Sie wurden in Konzentrationslager und andere Gefängnisse transportiert. Während des Betriebs des Polizeigefängnisses wurden auch summarische Hinrichtungen durchgeführt, darunter: gegen Soldaten des polnischen Untergrunds, lokale Regierungsbeamte, Geistliche, Lehrer und Kommunisten. Ungefähr 50.000 Menschen passierten das Fort, von denen möglicherweise bis zu 12.000 starben. Am 30. Juli 1944 lösten die Deutschen das Gefängnis im Fort auf und ermordeten die meisten dort inhaftierten Gefangenen. Während der Polnischen Volksrepublik wurde die Festung erneut als Munitionsdepot genutzt. Im Jahr 2019 wurde es für Besucher geöffnet und erhält als Ort des Martyriums und Todes mehrerer Dutzendtausend polnischer Bürger seinen rechtmäßigen Platz im nationalen Gedächtnis zurück.

Stacja Radegast (7)

Historia Stacji Radegast sięga 1925 r., kiedy poprzez zakup terenu folwarku Marysin II od rodziny Heinzlów, możliwa stała się realizacja połączenia kolejowego pomiędzy Widzewem a Zgierzem. W 1926 r. wybudowano dwa wiadukty i położono tory. Pełniła ona w tym czasie funkcję mijanki towarowej. Stacja miała dobre położenie – na granicy miasta, w pobliżu projektowanej wówczas drogi do Warszawy. Wpłynęło to na wykorzystanie jej przez Niemców w czasie II wojny światowej.

W czerwcu 1940 r. teren wraz z zabudowaniami ogrodzono drutami kolczastymi, a 1 lipca 1940 r. przyłączono do getta. Budynek stacyjny ukończono w kwietniu 1941 r.

W okresie okupacji niemieckiej stacja nosiła nazwę – Stacja Przeładunkowa Getta na Radogoszczu (Verladebahnhof Getto-Radegast). Była punktem przeładunkowym żywności, opału, surowców dla ludności i zakładów pracy getta oraz wyrobów wyprodukowanych przez Żydów. Stała się również Umschlagplatzem dla ludzi wywożonych do obozów zagłady.   

W październiku i listopadzie 1941 r. z rozkazu Heinricha Himmlera deportowano do Łodzi prawie 20 000 Żydów z terenów Austrii, Czech, Luksemburga i Niemiec. W większości były to osoby starsze, wykształcone i dobrze niegdyś sytuowane.

W okresie od grudnia 1941 r. do sierpnia 1942 r. w getcie umieszczono także 17 826 Żydów ze zlikwidowanych gett prowincjonalnych Kraju Warty: m.in. z Włocławka, Brzezin, Zduńskiej Woli, Łasku, Strykowa, Pabianic, Wielunia, Sieradza i innych. W tej akcji brał udział osobiście Hans Biebow – szef Zarządu Getta. Ludność najczęściej dzielono na dwie kategorie: A i B. Pierwszą z nich stanowili ludzie nadający się do pracy w łódzkim getcie, o pożądanych zawodach (transport określany jako przyjazd rzemieślników). Ich niepracujące żony, dzieci i rodzice, będący w podeszłym wieku lub stanowiący „element nieprodukcyjny” – po otrzymaniu kategorii B były przewożone i mordowane w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem (Kulmhof am Ner).

W listopadzie 1941 r. przywieziono do Łodzi również 5 007 Cyganów z pogranicza austriacko-węgierskiego – Burgenlandu. Na terenie getta utworzono specjalny, odizolowany obóz dla nich. Istniał on do 12 stycznia 1942 r., kiedy to jego mieszkańców wywieziono i zamordowano w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem.

Łącznie przez Litzmannstadt Getto przeszło ponad 200 tys. osób.

Ludobójstwo na masową skalę rozpoczęło się po podjęciu decyzji o „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”. Stacja Radegast przekształciła się w Umschlagplatz w styczniu 1942 r.. Miesiąc wcześniej, dokładnie 8 grudnia 1941 r. rozpoczął swoją działalność obóz zagłady w Chełmnie nad Nerem, gdzie w pierwszej kolejności wymordowano ludność żydowską z pobliskiego Koła.

Następnie przyszła kolej na Łódź, która już wówczas nosiła nazwę Litzmannstadt. Pierwszy transport wyjechał 16 stycznia 1942r. – poprzedzony likwidacją obozu cygańskiego (5-12 stycznia 1942 r.). Akcja wywożenia trwała z przerwami do 15 maja 1942 r. – w jej wyniku zagazowano w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem 57 064 Żydów. W pierwszej kolejności wywożono osoby bezrobotne i będące na zasiłkach, z wyrokami karnymi, jak również ochotników, następnie Żydów zachodnioeuropejskich.

Kolejna akcja (poprzedzona likwidacją szpitali i sierocińców) miała miejsce w dniach 5-12 września 1942 r., nazwana przez ludność getta „szperą”, gdyż deportacjom towarzyszył wydany przez Niemców zakaz opuszczania domów („Allgemeine Gehsperre”). W jej wyniku wywieziono na śmierć 15 681 dzieci w wieku do lat 10 oraz starców powyżej 65 roku życia – potraktowanych jako „zbędny, niepracujący element”. W ten sposób zakończono proces przekształcenia getta w obóz pracy.

Ze Stacji Radegast odjeżdżało również wiele małych transportów do obozów pracy. Łódzcy Żydzi byli kierowani m.in. do budowy autostrady łączącej Poznań z Berlinem. 

Decyzja o likwidacji getta zapadła prawdopodobnie już w maju 1944 r. W czerwcu wznowiono deportacje do ponownie uruchomionego obozu w Chełmnie nad Nerem. Od 23 czerwca do 14 lipca 1944 r. wywieziono w dziesięciu transportach 7 196 osób. Później transporty zostały na miesiąc wstrzymane. Ponownie rozpoczęto akcję deportacji w sierpniu 1944 r. – po wybuchu powstania warszawskiego – tym razem do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Ostatni transport ze Stacji Radegast odszedł 29 sierpnia 1944 r.

Litzmannstadt Getto, liczące jeszcze w lipcu 1944 r. 72 000 osób przestało istnieć. Pozostało w nim 840-osobowe komando do oczyszczania getta (Aufräumungskommando) oraz 20-30 osób ukrywających się. 

Die Geschichte des Bahnhofs Radegast reicht bis ins Jahr 1925 zurück, als der Kauf des Hofgeländes Marysin II von der Familie Heinzl den Bau einer Eisenbahnverbindung zwischen Widzew und Zgierz ermöglichte. Im Jahr 1926 wurden zwei Viadukte gebaut und Gleise verlegt. Damals diente es als Güterumschlagstelle. Der Bahnhof hatte eine gute Lage – am Rande der Stadt, in der Nähe der damals geplanten Straße nach Warschau. Dies beeinflusste seinen Einsatz durch die Deutschen im Zweiten Weltkrieg. Im Juni 1940 wurden das Gelände und die Gebäude mit Stacheldraht umzäunt und am 1. Juli 1940 dem Ghetto eingegliedert. Das Bahnhofsgebäude wurde im April 1941 fertiggestellt. Während der deutschen Besatzung hieß der Bahnhof „Verladebahnhof Getto-Radegast“. Es war ein Umschlagplatz für Lebensmittel, Treibstoff, Rohstoffe für die Bevölkerung und Arbeitsplätze des Ghettos sowie von Juden hergestellte Produkte. Es wurde auch zum Umschlagplatz für Menschen, die in Vernichtungslager deportiert wurden. Im Oktober und November 1941 wurden auf Befehl von Heinrich Himmler fast 20.000 Juden aus Österreich, Tschechien, Luxemburg und Deutschland nach Łódź deportiert. Die meisten von ihnen waren ältere, gebildete und einst wohlhabende Menschen. Im Zeitraum von Dezember 1941 bis August 1942 wurden außerdem 17.826 Juden aus den aufgelösten Provinzghettos des Warthegaus im Ghetto untergebracht: unter anderem: aus Włocławek, Brzeziny, Zduńska Wola, Łask, Stryków, Pabianice, Wieluń, Sieradz und anderen. Hans Biebow, Leiter der Ghettoverwaltung, beteiligte sich persönlich an dieser Aktion. Die Bevölkerung wurde am häufigsten in zwei Kategorien eingeteilt: A und B. Die erste davon waren Menschen, die für die Arbeit im Ghetto Łódź geeignet waren und wünschenswerte Berufe ausübten (Transport wird als Ankunft von Handwerkern bezeichnet). Ihre nicht berufstätigen Ehefrauen, Kinder und Eltern, die älter waren oder ein „unproduktives Element“ darstellten, wurden nach Erhalt der Kategorie B transportiert und im Vernichtungslager in Chełmno nad Nerem (Kulmhof am Ner) ermordet. Im November 1941 wurden auch 5.007 Zigeuner aus der österreichisch-ungarischen Grenze – dem Burgenland – nach Łódź gebracht. Für sie wurde im Ghetto ein spezielles, isoliertes Lager eingerichtet. Es existierte bis zum 12. Januar 1942, als seine Bewohner im Vernichtungslager Chełmno nad Nerem deportiert und ermordet wurden. Insgesamt passierten über 200.000 Menschen das Ghetto Litzmannstadt Menschen. Nach der Entscheidung über die „Endlösung der Judenfrage“ begann ein Massenmord. Der Bahnhof Radegast wurde im Januar 1942 zum Umschlagplatz umgewandelt. Einen Monat zuvor, genau am 8. Dezember 1941, nahm das Vernichtungslager in Chełmno nad Nerem seinen Betrieb auf, in dem erstmals die jüdische Bevölkerung aus dem nahegelegenen Koło ermordet wurde. Dann war Łódź an der Reihe, das bereits Litzmannstadt hieß. Der erste Transport fuhr am 16. Januar 1942 ab. – Vorausgegangen war die Auflösung des Zigeunerlagers (5.-12. Januar 1942). Die Deportationsaktion dauerte mit Unterbrechungen bis zum 15. Mai 1942 – in der Folge wurden 57.064 Juden im Vernichtungslager Chełmno nad Nerem vergast. Zuerst wurden Arbeitslose, Sozialhilfeempfänger, Strafverurteilte und Freiwillige transportiert, dann westeuropäische Juden. Die nächste Aktion (der die Auflösung von Krankenhäusern und Waisenhäusern vorausging) fand vom 5. bis 12. September 1942 statt und wurde von der Ghettobevölkerung „Schpera“ genannt, da die Deportationen mit einem von den Deutschen erlassenen Verlassensverbot („Allgemeine“) einhergingen Gehsperre"). Infolgedessen wurden 15.681 Kinder unter 10 Jahren und ältere Menschen über 65 Jahre, die als „unnötige, nicht erwerbstätige Elemente“ behandelt wurden, in den Tod deportiert. Damit war der Prozess der Umwandlung des Ghettos in ein Arbeitslager abgeschlossen. Vom Bahnhof Radegast fuhren auch viele Kleintransporte in Arbeitslager ab. Die Juden von Łódź wurden unter anderem angewiesen, für den Bau einer Autobahn zwischen Posen und Berlin. Der Beschluss zur Auflösung des Ghettos fiel vermutlich bereits im Mai 1944. Im Juni wurden die Deportationen in das wiedereröffnete Lager in Chełmno nad Nerem wieder aufgenommen. Vom 23. Juni bis 14. Juli 1944 wurden in zehn Transporten 7.196 Menschen transportiert. Später wurden die Transporte für einen Monat eingestellt. Die Deportationskampagne begann im August 1944 erneut – nach Ausbruch des Warschauer Aufstands – diesmal in das Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau. Der letzte Transport vom Bahnhof Radegast fuhr am 29. August 1944 ab. Das Ghetto Litzmannstadt, das im Juli 1944 72.000 Menschen zählte, hörte auf zu existieren. Es verblieben ein 840 Mann starkes Aufräumungskommando zur Räumung des Ghettos und 20 bis 30 Personen untergetaucht.

The history of Radegast Station dates back to 1925, when the purchase of the Marysin II farm from the Heinzel family made it possible to build a railway connection between Widzew and Zgierz. In 1926, two viaducts were built and tracks were laid. At that time, it served as a goods passing loop. The station had a good location – on the city border, near the planned road to Warsaw. This influenced its use by the Germans during World War II. In June 1940, the area and buildings were fenced with barbed wire, and on July 1, 1940, it was incorporated into the ghetto. The station building was completed in April 1941. During the German occupation, the station was called the Ghetto Reloading Station in Radogoszcz (Verladebahnhof Getto-Radegast). It was a transshipment point for food, fuel, raw materials for the ghetto's population and factories, as well as products manufactured by Jews. It also became the Umschlagplatz for people being deported to extermination camps. In October and November 1941, on the orders of Heinrich Himmler, almost 20,000 Jews were deported to Łódź from Austria, the Czech Republic, Luxembourg, and Germany. Most of them were elderly, educated, and once well-off people. Between December 1941 and August 1942, 17,826 Jews from the liquidated provincial ghettos of the Warthegau were also placed in the ghetto: including Włocławek, Brzeziny, Zduńska Wola, Łask, Stryków, Pabianice, Wieluń, Sieradz, and others. Hans Biebow, the head of the Ghetto Board, personally participated in this action. The population was most often divided into two categories: A and B. The first category consisted of people who were suitable for work in the Łódź ghetto, with desirable professions (transport referred to as the arrival of craftsmen). Their unemployed wives, children and parents, who were elderly or constituted a "non-productive element" - after receiving category B, were transported and murdered in the extermination camp in Chełmno nad Nerem (Kulmhof am Ner). In November 1941, 5,007 Gypsies were also brought to Łódź from the Austrian-Hungarian border - Burgenland. A special, isolated camp for them was established in the ghetto. It existed until January 12, 1942, when its inhabitants were deported and murdered in the extermination camp in Chełmno nad Nerem. In total, over 200,000 people passed through the Litzmannstadt Ghetto. Mass genocide began after the decision was made to implement the "final solution of the Jewish question". Radegast Station was transformed into the Umschlagplatz in January 1942. A month earlier, on December 8, 1941, the extermination camp in Chełmno nad Nerem began its operations, where the first to be murdered were the Jewish population of nearby Koło. Then came Łódź, which was already called Litzmannstadt at that time. The first transport left on January 16, 1942 – preceded by the liquidation of the Gypsy camp (January 5-12, 1942). The deportation operation lasted, with breaks, until May 15, 1942 – as a result of which 57,064 Jews were gassed in the extermination camp in Chełmno nad Nerem. The first to be deported were unemployed people, those on benefits, those with criminal convictions, as well as volunteers, then Western European Jews. The next action (preceded by the liquidation of hospitals and orphanages) took place on 5-12 September 1942, called by the ghetto population "szpera", because the deportations were accompanied by a ban issued by the Germans on leaving their homes ("Allgemeine Gehsperre"). As a result, 15,681 children under the age of 10 and elderly people over the age of 65 were deported to their deaths - treated as "redundant, non-working elements". This completed the process of transforming the ghetto into a labor camp. Many small transports to labor camps also departed from Radegast Station. Łódź Jews were directed, among others, to the construction of a motorway connecting Poznań with Berlin. The decision to liquidate the ghetto was probably made as early as May 1944. In June, deportations were resumed to the re-opened camp in Chełmno nad Nerem. From 23 June to 14 July 1944, 7,196 people were deported in ten transports. Later, the transports were suspended for a month. Deportations began again in August 1944 – after the outbreak of the Warsaw Uprising – this time to the Auschwitz-Birkenau concentration camp. The last transport from Radegast Station left on 29 August 1944. The Litzmannstadt Ghetto, which still had 72,000 people in July 1944, ceased to exist. There remained an 840-person commando for cleaning the ghetto (Aufräumungskommando) and 20-30 people in hiding.

Lokomotywa na Stacji Radegast (6)

Stacja Radegast w Łodzi stała się miejscem, z którego Niemcy wywozili ludność żydowską i romską do obozów koncentracyjnych i obozów zagłady. Za oryginalnym budynkiem stacji - od strony rampy - stoi na torach lokomotywa z czasów II wojny światowej. 

Eksponowana na stacji lokomotywa parowa została wyprodukowana w zakładach Maschinenbau-Aktien-Gesellschaft (BMAG), dawniej L. Schwartzkopff w Berlinie. Na stan Kolei Niemieckich została przyjęta 15 stycznia 1944 r. Jej pierwszym przydziałem była Reichbahndirektion Posen, czyli Dyrekcja Kolei Rzeszy w Poznaniu. Wojenne losy lokomotywy nie są dokładnie znane, a po wojnie eksploatowana przez PKP. Została sprowadzona ze skansenu w Karsznicach pod Zduńską Wolą. Za lokomotywą stoją trzy wagony towarowe, podobne do takich, jakimi wywożono ludzi na śmierć.

Radegast Station in Łódź became the place from which the Germans deported the Jewish and Roma population to concentration and extermination camps. Behind the original station building - from the side of the ramp - stands a locomotive from the times of World War II. The steam locomotive exhibited at the station was manufactured in the Maschinenbau-Aktien-Gesellschaft (BMAG) plant, formerly L. Schwartzkopff in Berlin. It was accepted into the German Railways on 15 January 1944. Its first assignment was the Reichbahndirektion Posen, or the Reich Railway Directorate in Poznań. The wartime fate of the locomotive is not exactly known, and after the war it was used by PKP. It was brought from the open-air museum in Karsznice near Zduńska Wola. Behind the locomotive stand three freight wagons, similar to those used to transport people to their deaths.

Der Bahnhof Radegast in Łódź wurde zum Ort, von dem aus die Deutschen Juden und Roma in Konzentrations- und Vernichtungslager deportierten. Hinter dem ursprünglichen Bahnhofsgebäude – von der Rampenseite aus gesehen – steht auf den Gleisen eine Lokomotive aus dem Zweiten Weltkrieg.

Die am Bahnhof ausgestellte Dampflokomotive wurde bei der Maschinenbau-Aktien-Gesellschaft (BMAG), ehemals L. Schwartzkopff-Werk in Berlin, hergestellt. Die Aufnahme in den Status einer Deutschen Bahn erfolgte am 15. Januar 1944. Ihre erste Zuordnung erfolgte bei der Reichsbahndirektion Posen, also der Reichsbahndirektion in Posen. Das Schicksal der Lokomotive während des Krieges ist nicht genau bekannt, aber nach dem Krieg wurde sie von der PKP betrieben. Es wurde aus dem Freilichtmuseum in Karsznice bei Zduńska Wola gebracht. Hinter der Lokomotive stehen drei Güterwagen, ähnlich denen, mit denen Menschen in den Tod transportiert werden.