Strajk bohaterskich dzieci wrzesińskich

Dawny gmach szkoły ludowej we Wrześni, obecnie muzeum

Września, miasto na terenie Wielkopolski, w XIX wieku i do końca I wojny światowej znajdowało się pod zaborem pruskim. Na przełomie XIX i XX wieku w zaborze pruskim zaostrzał się kurs antypolski. Głównym narzędziem służącym do germanizacji społeczeństwa miała być szkoła. Lekcje religii były ostatnimi, na których posługiwano się językiem polskim. 

eksponaty z muzeum we Wrześni

W latach 1901 - 1902 dzieci - uczniowie miejscowej Katolickiej Szkoły Ludowej - stanęli w obronie języka polskiego, dając wielkie świadectwo patriotyzmu. Przeprowadzili strajk szkolny skierowany przeciw germanizacji szkół, głównie przeciw modlitwie i nauce religii w języku niemieckim. Protest rozpoczął się na przełomie marca i kwietnia 1901 r. wraz przekazaniem informacji o wprowadzeniu z nowym rokiem szkolnym nakazu nauczania religii i śpiewu kościelnego w języku niemieckim. 

„My z Tobą Boże rozmawiać chcemy,

lecz «Vater unser» nie rozumiemy,

i nikt nie zmusi nas Ciebie tak zwać,

boś Ty nie Vater, lecz Ojciec nasz”.

– anonimowy wiersz napisany przez dzieci wrzesińskie.

Ławeczka we Wrześni

Symbolem protestu dzieci z Wrześni stała się postawa Bronisławy Śmidowiczówny, która niemiecki katechizm zwróciła nauczycielowi trzymając podręcznik przez fartuszek. Do strajku dołączyli uczniowie najstarszej klasy, którzy odmawiali wykonywania poleceń wydawanych w języku niemieckim. Nauczyciele przystąpili do wymierzania surowych kar, przede wszystkim chłosty. Dzieci przez cały czas bezwzględnie trwały w oporze i na pytania zadawane po niemiecku odpowiadały konsekwentnie w języku polskim. 

Do największego nasilenia strajkowego doszło 20 maja 1901 roku, kiedy niemiecki nauczyciel Schölzchen wymierzył karę chłosty 14 dzieciom za odmowę odpowiadania w języku niemieckim na lekcji religii. 

tablica na dawnym budynku szkolnym we Wrześni

Gdy poranione i zapłakane dzieci opuszczały szkołę, przed budynkiem zgromadził się tłum składający się z rodziców, rodzin i polskich mieszkańców Wrześni. Manifestanci wykrzykiwali obelgi pod adresem nauczycieli, doszło również do pojedynczych rękoczynów. 

Rodziców, którzy najaktywniej uczestniczyli w demonstracji postawiono przed sądem. Proces odbył się w Gnieźnie w połowie listopada 1901 r. Na ławie oskarżonych znalazło się 26 osób, z których 20 ukarano więzieniem (od 2 miesięcy aresztu do 2,5 roku więzienia) i grzywnami. 

Tablica na fasadzie dawnego budynku szkolnego we Wrześni

Strajk stopniowo wygasał wraz z decyzją urzędników niemieckich o stopniowej liberalizacji polityki karania uczniów. Jedną z ostatnich uczennic, które strajkowały była młodsza siostra Bronisławy Śmidowiczówny, Stefania, która zakończyła opór po Wielkanocy 1904 r. 

Brutalne prześladowania dzieci polskich we Wrześni przez pruski rząd spowodowały jednak odwrotny skutek. Polski opór przeciwko germanizacji jeszcze się wzmocnił, a Polacy we wszystkich zaborach zjednoczyli się. W obronie strajkujących uczniów stanęły znane wówczas osobistości, w tym Henryk Sienkiewicz oraz Maria Konopnicka, publikując wiersz „O Wrześni”.

Września, a town in Greater Poland, was under Prussian rule in the 19th century and until the end of World War I. At the turn of the 20th century, the anti-Polish course was tightening in the Prussian partition. The main tool for the Germanisation of society was to be the school. Religion lessons were the last ones in which Polish was used. 

In the years 1901 - 1902, children - students of the local Catholic People's School - defended the Polish language, giving a great testimony of patriotism. They carried out a school strike against the Germanization of schools, mainly against prayer and religious education in German. The protest began at the turn of March and April 1901 with the provision of information about the introduction of an obligation to teach religion and church singing in German in the new school year.

"We want to talk to You, God,

but "Vater unser" we don't understand,

and no one will force us to call you that,

for you are not Vater, but our Father.”

– an anonymous poem written by children from Września.

The symbol of the protest of the children from Września was the attitude of Bronisława Śmidowiczówna, who returned the German catechism to the teacher while holding a textbook through her apron. Students from the oldest grades joined the strike and refused to follow orders given in German. Teachers began to impose harsh punishments, especially flogging. The children were absolutely resistant all the time and consistently answered questions asked in German in Polish. The greatest intensity of the strike occurred on May 20, 1901, when a German teacher, Schölzchen, flogging 14 children for refusing to answer questions in German during a religion lesson. When injured and crying children were leaving the school, a crowd of parents, families and Polish residents of Września gathered in front of the building. The demonstrators shouted insults at teachers, and there were also isolated blows. The parents who participated most actively in the demonstration were brought to court. The trial took place in Gniezno in mid-November 1901. There were 26 defendants, 20 of whom were sentenced to prison (from 2 months of detention to 2.5 years in prison) and fines. The strike gradually ended with the decision of German officials to gradually liberalize the policy of punishing students. One of the last students to go on strike was Bronisława Śmidowiczówna's younger sister, Stefania, who ended the resistance after Easter 1904. However, the brutal persecution of Polish children in Września by the Prussian government had the opposite effect. Polish resistance to Germanization became even stronger, and Poles in all partitions united. Famous personalities of the time, including Henryk Sienkiewicz and Maria Konopnicka, defended the striking students by publishing the poem "O Września".

Września, eine Stadt in Großpolen, stand im 19. Jahrhundert und bis zum Ende des Ersten Weltkriegs unter preußischer Herrschaft. An der Wende zum 20. Jahrhundert verschärfte sich der antipolnische Kurs in der preußischen Teilung. Das Hauptinstrument für die Germanisierung der Gesellschaft sollte die Schule sein. Der Religionsunterricht war der letzte, in dem Polnisch verwendet wurde. 

In den Jahren 1901 – 1902 verteidigten Kinder – Schüler der örtlichen Katholischen Volksschule – die polnische Sprache und legten damit ein großes Zeugnis des Patriotismus ab. Sie führten einen Schulstreik gegen die Germanisierung der Schulen durch, vor allem gegen Gebet und Religionsunterricht auf Deutsch. Der Protest begann Anfang März/April 1901 mit der Information über die Einführung einer Unterrichtspflicht für Religion und Kirchengesang in deutscher Sprache im neuen Schuljahr.

„Wir wollen mit Dir sprechen, Gott,

aber „Vater unser“ verstehen wir nicht,

Und niemand wird uns zwingen, dich so zu nennen,

denn du bist nicht Vater, sondern unser Ojciec (polnisch: Vater).“

– ein anonymes Gedicht von Kindern aus Września.

Das Symbol des Protests der Kinder aus Września war die Haltung von Bronisława Śmidowiczówna, die der Lehrerin den deutschen Katechismus zurückgab, während sie ein Lehrbuch durch ihre Schürze hielt. Schüler der ältesten Jahrgangsstufen schlossen sich dem Streik an und weigerten sich, den auf Deutsch erteilten Befehlen Folge zu leisten. Die Lehrer begannen, harte Strafen zu verhängen, insbesondere Auspeitschung. Die Kinder waren die ganze Zeit über absolut resistent und beantworteten auf Deutsch gestellte Fragen konsequent auf Polnisch. Die größte Intensität des Streiks ereignete sich am 20. Mai 1901, als der Deutschlehrer Schölzchen 14 Kinder auspeitschte, weil sie sich weigerten, während eines Religionsunterrichts Fragen auf Deutsch zu beantworten. Als verletzte und weinende Kinder die Schule verließen, versammelte sich eine Schar von Eltern, Familien und polnischen Einwohnern von Września vor dem Gebäude. Die Demonstranten schrien Beleidigungen gegen Lehrer, vereinzelt kam es auch zu Schlägen. Die Eltern, die sich am aktivsten an der Demonstration beteiligten, wurden vor Gericht gestellt. Der Prozess fand Mitte November 1901 in Gniezno statt. Es gab 26 Angeklagte, von denen 20 zu Gefängnis (von 2 Monaten Haft bis 2,5 Jahren Gefängnis) und Geldstrafen verurteilt wurden. Der Streik endete nach und nach mit der Entscheidung deutscher Beamter, die Politik der Bestrafung von Studenten schrittweise zu liberalisieren. Eine der letzten Streikenden war Bronisława Śmidowiczównas jüngere Schwester Stefania, die den Widerstand nach Ostern 1904 beendete. Die brutale Verfolgung polnischer Kinder in Września durch die preußische Regierung hatte jedoch den gegenteiligen Effekt. Der polnische Widerstand gegen die Germanisierung wurde noch stärker und die Polen in allen Teilungen schlossen sich zusammen. Berühmte Persönlichkeiten der damaligen Zeit, darunter Henryk Sienkiewicz und Maria Konopnicka, verteidigten die streikenden Studenten, indem sie das Gedicht „O Września“ veröffentlichten.